Publikacja pod redakcją Aleksandry Starczewskiej-Wojnar stanowi pierwszy tom cyklu książek o opolskich dzielnicach, następne tomy mają ukazywać się w kolejnych latach.

W poszczególnych rozdziałach, zredagowanych przez Małgorzatę Blach-Margos, Magdalenę Knieję, Marię Leśniowską i Danielę Mazur z opolskiego archiwum, poznajemy historię Czarnowąs, Groszowic, Grudzic, Nowej Wsi Królewskiej, Wójtowej Wsi i Szczepanowic. Wybór tych sześciu dzielnic ukazuje kolejne etapy powiększania miasta o ościenne gminy.

Dogłębnemu opracowaniu tematu przysłużyły się wykorzystane materiały: dokumenty archiwalne z Archiwum Państwowego w Opolu i we Wrocławiu, a także informacje i zdjęcia pochodzące od samych mieszkańców.

Prezentując dzieje dzisiejszych dzielnic Opola, które długo funkcjonowały jako odrębne miejscowości, a w państwie pruskim i niemieckim jako samodzielne gminy, autorki opisują to, co wówczas dla ich mieszkańców było najważniejsze. Zaczynają od gminnych pieczęci – znaków identyfikujących wsie, opisują miejscowe parafie, kościoły, cmentarze, szkoły i miejsca pracy ludności. Nie zabrakło też miejsca na organizacje, w tym działalność mniejszości polskiej. Autorki przybliżają też historyczne i współczesne, znane i zasłużone postacie związane z konkretnymi dzielnicami oraz ciekawe miejsca i zabytki.

Książka, prezentująca wieloaspektowo historię dzielnic Opola, będąca fascynującą podróżą w czasie po wspomnianych miejscach, rozbudza ciekawość odbiorcy, i być może – czego chciałyby autorki – zainspiruje do wizyty w czytelni opolskiego archiwum.

Album prezentuje fotografie wykonane przez Johannesa Paula Ferdinanda Kramarza (zwanego Hansem) podczas podróży po Górnym Śląsku w 1956 roku.

Autor fotografii był synem nauczyciela z Radzionkowa, późniejszym działaczem Narodowosocjalistycznego Związku Studentów, członkiem NSDAP i SA, żołnierzem Wehrmachtu i pracownikiem niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Burzliwa biografia Kramarza (nigdy nie negował przynależności do nazistowskich organizacji i miał powiązania ze światem tajnych służb) została opisana we wstępie publikacji przez Martona Szigetiego (Fundacja Dom Górnośląski, Muzeum Górnośląskie), badacza wspomnianych zdjęć. Adam Dziuba z IPN-u w Katowicach nakreślił we wstępie obraz sytuacji polityczno-gospodarczej w okresie odwilży, a więc wtedy, gdy po Śląsku podróżował Kramarz. O samych fotografiach i ówczesnej technice fotografii opowiedział Bogusław Tracz z IPN-u w Katowicach.

Część zasadnicza albumu to wspomniane zdjęcia Hansa Kramarza, które przez kilkadziesiąt lat spoczywały w magazynach Archiwum Fundacji Domu Górnośląskiego w Ratingen-Hösel. Odkrywca 150 czarno-białych i kolorowych (rzadkich w tamtych czasach) przeźroczy, Marton Szigeti, zgłębił przeszłość tajemniczego autora zdjęć (choć nie wszystko udało się wyjaśnić). Fotograficzna podróż Hansa Kramarza prowadzi przez Wrocław, Oławę, Brzeg, Opole, Krapkowice, Głogówek, Strzelce Opolskie, Toszek, Zabrze, Bytom, Piekary, Kraków, Koźle, Kotlarnię, Leśnicę, Racławice Śląskie, Racibórz, Głubczyce i Nysę. Autor zdjęć przedstawia na nich świat, w którym przenika się przeszłość z teraźniejszością, a „przy okazji” (można dyskutować o intencji Kramarza) nierzadko uwiecznia swój samochód marki Opel Kapitän, którym podróżował. Unikatowość fotografii to detaliczne ujęcie rzeczywistości powstającej z powojennej pożogi Polski, co w tamtych czasach ze względów politycznych nie mogłoby być tak zaprezentowane. Utrwalone obrazy są więc arcyciekawym i wyjątkowym dokumentem tamtej epoki.

• redakcja(at)bibliotekarzopolski.pl